Chuyện những người mở cõi

Mùa Xuân Quý Mão 2023 này vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai tròn 325 năm. Đây là mùa xuân đẹp nhất kể từ sau 3 năm đại dịch bùng phát.

Ngày xuân, ngẫm lại chuyện xưa và nghe kể những câu chuyện của sử sách, càng thêm biết ơn công đức, thành quả của các bậc tiền nhân để lại cho hậu thế.

Đức ông Trần Thượng Xuyên

Năm 1679, sau khi “phản Thanh phục Minh” không thành công, Trần Thượng Xuyên quyết định đưa hơn 3 ngàn quân cùng gia quyến của mình lênh đênh trên biển xuôi về đất phương Nam trên 50 chiếc thuyền. Đoàn thuyền đến xứ Đàng Trong của nước Đại Việt xin thuần phục và được Chúa Nguyễn Phúc Tần (1648-1687) chấp thuận, cho vào vùng Kâmpéâ Sreekatrey (Biên Hòa) khai khẩn, mở mang vùng đất Đồng Nai.

Ths Phan Đình Dũng, giảng viên Trường đại học Văn hóa TP.HCM cho hay, buổi đầu đến Biên Hoà, người Hoa đến Cù Lao Phố. Do có tầm nhìn chiến lược trong phát triển và vị trí thuận tiện của Cù lao Phố cho việc buôn bán nên họ ̣đã quyết định chọn nơi đây sinh sống. Họ góp công tạo dựng nên những xóm làng với sự ra đời nhiều nghề thủ công, nhiều chợ hình thành để sản xuất hàng hoá và buôn bán. Từ đó, Cù lao Phố phát triển, phồn thịnh. Một thời, thương cảng này được mô tả là có nhiều tàu buôn từ các nước đến đây trao đổi, mua bán, trở thành Trung tâm thương mại, giao dịch với các quốc gia lân cận và vùng Gia Định, tức Nam bộ ngày nay.

Sự có mặt của cộng đồng người Hoa, từ thế kỷ 17, 18 đã góp phần tạo nên những chuyển biến quan trọng về kinh tế - xã hội tại Nam bộ xưa. Để tỏ lòng ngưỡng mộ và “đền đáp” công ơn người đã có công tổ chức khai phá, mở mang vùng đất Đồng Nai - Gia Định, nhân dân gọi Trần Thượng Xuyên là Đức Ông và lập đền thờ ông ở nhiều nơi. Trong số ấy có di tích đình Tân Lân ở P.Hòa Bình, TP.Biên Hòa, đã được xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1991.


Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh

Mùa Xuân năm Mậu Dần (1698), đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công cuộc phát triển đất nước. Đó là năm Chưởng cơ Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh vâng lệnh chúa Nguyễn Phúc Chu vào Nam kinh lược xứ Đàng Trong lấy đất Đồng Nai lập phủ Gia Định gồm hai huyện Phước Long dựng dinh Trấn Biên và huyện Tân Bình dựng dinh Phiên Trấn. Mỗi dinh đặt chức Lưu thủ, Cai bạ, Ký lục để quản trị; nha thuộc có hai ty Xá, Lại để làm việc; quân binh thì có cơ, đội, thuyền, thủy bộ tinh binh và thuộc binh để hộ vệ.

Việc làm của Nguyễn Hữu Cảnh có tác động lớn đến vùng đất mới. Về mặt pháp lý, với bộ máy hành chính cụ thể, người dân chịu sự cai quản của nhà nước, sống theo trật tự xã hội và có điều kiện phát triển kinh tế. Bên cạnh đó, Nguyễn Hữu Cảnh thực thi chính sách dân tộc độc đáo khai thác tiềm năng của cộng đồng người Hoa và ổn định về xã hội cho họ yên tâm cùng với lưu dân Việt phát triển vùng đất Đồng Nai bằng cách lập đơn vị hành chánh riêng. Cụ thể là lập xã Thanh Hà ở Trấn Biên (Biên Hoà), Minh Hương (Sài Gòn) ở Phiên Trấn.

Trên cơ sở khẳng định vùng lãnh thổ, chúa Nguyễn bắt đầu thực hiện những chính sách khẩn hoang và phát triển kinh tế trên đất Nam bộ nói chung và Đồng Nai nói riêng. Qua cuộc kinh lược của Nguyễn Hữu Cảnh vào năm 1698 đã biến vùng đất Đồng Nai - Gia Định thực sự thuộc chủ quyền và đặt dưới sự quản lý của chúa Nguyễn; giúp đẩy nhanh quá trình khai khẩn đất hoang và phát triển kinh tế ở vùng đất này. Những việc làm này đã đặt nền tảng xã hội cơ bản. Từ đây Đồng Nai - Gia Định trở thành lãnh thổ chính thức của nước Việt Nam.

Năm 1700, Nguyễn Hữu Cảnh mất, Trương Phúc Phan (tướng lĩnh tâm phúc, người đã kề vai sát cánh cùng Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh) được chúa Nguyễn Phúc Chu giao giữ chức Trấn thủ dinh Trấn Biên. Dinh Trấn Biên và huyện Phước Long ở phía Đông sông Sài Gòn là một vùng rộng lớn bao gồm Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Bà Rịa - Vũng Tàu ngày nay. Dinh Trấn Biên là địa bàn cửa ngõ mở lối cho đoàn quân Nam tiến dọc theo dải ven biển nhanh chóng làm chủ toàn bộ đất Hà Tiên để tiến sâu vào trung tâm đồng bằng sông Cửu Long, đồng thời vươn ra chiếm lĩnh các đảo, quần đảo phía nam biển Đông và vịnh Thái Lan.

Làm Trấn thủ dinh Trấn Biên, Trương Phúc Phan tiếp tục sự nghiệp của Nguyễn Hữu Cảnh chiêu tập dân vào Nam khai hoang mở đất, tổ chức các đơn vị hành chính, xây dựng bộ máy, xác lập chủ quyền lãnh thổ vùng đất Nam bộ. Cùng với việc xác lập chủ quyền, ngay từ những ngày đầu lập đất, chính quyền của chúa Nguyễn ở Trấn Biên đã tiến hành cuộc đấu tranh bảo vệ toàn vẹn của chủ quyền lãnh thổ mà tiêu biểu là chiến công năm Quý Mùi (1703) đánh đuổi quân Anh ra khỏi đảo Côn Lôn (Côn Đảo) dưới sự chỉ huy của Trương Phúc Phan. Sự kiện này đã thêm một dấu son trong trang sử bảo vệ chủ quyền biển đảo của nước ta.